- نویسنده: امید حسینی
صنایع دستی نصف جهان شامل شاخه ها متفاوتی می باشد. میناکاری , فیروزه کوبی , ملیله کاری و … آموزش هر یک از هنرهای صنایع دستی در شهر های بزرگ ایران ارائه می گردد. بطور مثال آموزش هنر میناکاری در شهر های اصفهان و تهران توسط اساتید مجرب صورت میگیرد. در این راستا فروشگاه اینترنتی صنایع دستی میناکاری Minakari or Enameling در شهر های مختلف وجود دارد تا محصولات تولید شده توسط این کارگاه های به بازار ارائه گردد. قیمت میناکاری در این شهر ها متفاوت از دیگر مناطق ایران می باشد. البته با وجود فروشگاه های آنلاین فروش و پخش میناکاری اصفهان روی مس به سادگی در سراسر کشور صورت می گیرد.
تماس با واحد فروش: 09019277512
نگاهی به تاریخچه هنرمیناسازی در ایران
به اعتقاد بسیاری از هنرشناسان، میناکاری نیز مانند بسیاری از هنرهای دیگر برای اولین بار در ایران پیدا شده و یا در ایران با عتلاء رسیده است.قدیمی ترین نمونه های میناکاری موجود در موزه های بزرگ دنیا ساخته دست هنرمندان میناسازی ایران است حتی با بررسی فنی ای که صورت گرفته است میتوان میناهائی را که بنام بیزاتس مشهورند مقتبس از میناهای ایرانی دانست .
این هنر در تمام دوره های تاریخی در ایران رواح داشته و با تغییراتی که در طول زمان در آن صورت گرفته است هم اکنون نیز متداول اول و موسوم است بطوریکه در کتاب بررسی هنر ایران چنین آمده، میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است که با رنگهای پخته بسیار شفاف که سابقه اش به 1500 قبل از میلاد میرسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم بعد از میلاد و پس از 500 بعد از میلاد نمونه های آن بشرح زیر مشاهده میشود، در نمونه های تاریخی و باستانی این هنر بازوبند طلای میناکاری بقطر 12 سانتیمتر در موزه (ویکتوریا- آلبرت لندن) نگهداری میشود و متعلق به دوره هخامنشی است، نمونه دیگر قسمتی از یک تنگ میناکاری شده روی طلا به ارتفاع 1/11 سانتیمتر متعلق به دوره ساسانی است، شاید تنها نمونه هنر میناکاری در دوره تسلط صفویان خنجر میناکاری شده موزه آرمیتاژ شوروی باشد، اما از دوره تسلط قاجارها مقداری اشیاء مختلف نظیر باشگدان، گلابپاش، گوشواره، کوزه قلیان، سر قلیان، کمربند، آفتابه لگن، قوطی سیگار بجای مانده است.
ضمناً نمونه هائی از ظروف میناکاری شده موجود در موزه های دنیا را یادآور میشویم:
1- ظروف مینائی رنگی (عصر ترکان سلجوقی)
2- ابریق مینائی (نمایشگاه هنردرشهر کلاسکو)
3- بشقاب بزرگ مینائی (اردبیل)
4- بشقاب مینائی (موزه هنر شهر فیلادلفییا
5- کوزه مینائی (نمایشگاه فریر)
6- خمره مینائی سبک آذری (از یک مجموعه چینی)
7- بشقاب مینائی (موزه تایوان)
8- کتیبه ای بنام محمد بن عبدالوحید هراتی مورخ به تاریخ 559 قمری که میناکاری آن بوسیله حاجب مسعود بن احمد انجام گرفته (در موزه آرمیتاژ شوروی)
تذکراً، آثار میناسازی وزارت فرهنگ در سال 1337 در نمایشگاه جهانی بروکسل عرضه گردید و باخذ مدال نقره و دیپلم هنری افتخاری نائل آمد و در نمایشگاه ژاپن آثار مینا سازی اداره کارگاههای هنری با حسن استقبال و تحسین بینندگان روبرو شد.
میناسازی و اصول آن
در این قسمت مطلب را از چند جهت مورد بررسی قرار میدهیم و در توضیح موارد مختلف میناکاری و میناسازی بحث خواهیم نمود:
1- فلزاتی را که میتوان روی آنها مینا ساخت، در گذشته و در بررسی آثار موجود مینایی غالباً فلزاتی مثل: مس، طلا، نقره، ورشو، آهن و برنج ماده اصلی میناکاری را تشکیل میداده است حتی در بعضی موارد نیز میناکاری روی کاشی، سرامیک و شیشه میشده است ولی امروز بیشتر فلز مس ماده اصلی میناکاری را تشکیل میدهد اگرچه امکان دارد در بعضی از کارگاههای آزاد میناسازی روی فلزات قیمتی ماننده نقره و طلا انجام شود ولی اکثر قریب به اتفاق میناسازان از فلز مس استفاده میکنند.
2- رنگهای مینا
رنگهای مینا اصولاً به رنگهای آتشین یا نسوز موسومند و دارای انواع مختلف میباشند که ذیلاً درباره آنها شرح خواهیم داد.
3- چگونگی ساختن لعابها و رنگهای مینا
لعاب مینا ماده ای است سخت و شیشه مانند که نه تنها در میناکاری مورد استفاده قرار میگیرد بلکه اشیاء سفالی و چینی را نیز میتوان با آن لعابکاری کرد
رنگ زرد ———- توفال آهن اسید کرمیم اکسید قلع سرب
لعاب سفید ———- سنگ چخماق بلور سرب قلع
قرمز ———- بلور تنه کار بوره شوره طلای حل شده
رنگ سبز ———- توفال مس سنگ چخماق شیشه کرمات سرب
معمولاً مقداری از کسیدهای فلزی برای لعابها به ماده رنگی افزوده میشود این لعابها نسبت به نوع ماده رنگی که به خمیر آن افزوده میشود ممکن است که ریا نیمه شفاف باشند لعابهای کدر نتیجه افزودن اکسید قلع (آنتیمون) میباشند.
1- برای تهیه یک اثر مینائی هر نوع فلزی را که بعنوان ماده اصلی مورد نظر باشد بصورتی که از جهت فرم و شکل مدنظر است توسط فلزکاران ساخته میشود، ابتدا لعاب یک دستی به آن فلز میزنند، این لعاب در بیشتر موارد به رنگ سفید که بعنوان لعاب آستر، مشهور است سپس فلزی را که لعاب یکدست خورده است بمنظور پخته شدن در کوره یی که حداکثر حرارت آن میتوان 700 درجه سانتیگراد باشد قرار میدهند و بعد از 2 الی 3 دقیقه فلز لعاب دیده را از کوره خارج کرده مجدداً با لعاب مرغوبتری پوشانیده و برای بار دوم حرارت میدهند، فلزی را که دوبار لعاب داده شده و دوبار هم حرارت دیده است هم اکنون برای ایجاد هرگونه نقش و طرحی که مورد نظر است آمادگی دارد این طرحها یا نقوش به ذوق هنرمند و با توجه به سفارشی که باوشده است نقش می بندددر اصطلاح میناسازان این مرحله از کار روی مینا را رنگ آمیزی هفت رنگ مینامند ظرف مینائی که به این مرحله از تزئین رسیده است و طرحهای مورد نظر به وسیله رنگهای پوده بر آن نقش بسته برای بار سوم به کوره فرستاده میشود با این تفاوت که حرارتی کمتر از دفعات قبل مورد نیاز است اثر مینائی از این مرحله به بعد کامل و قابل عرضه به بازار است.
گاهی در مرحله سوم لعاب کاری که در واقع آمیخته با طراحی و نقاشی است به جای لعابهای رنگی از آب طلا (طلای مجلول) استفاده میشود که باید حرارت کوره بمنظور اثر مینائی آب طلا کاری شده حداکثر 450 درجه سانتیگراد بالاتر نباشد ولی در موارد دیگر برای پختن لعابها حرارتی بین 600 تا 700 درجه سانتیگراد مورد احتیاج است از خصوصیات عمده لعابهای پخته شده از بین میرود یکی از اصول مینا سازی این است که باید فلز مورد مصرف را تا حد لزوم چکش کاری کرد تا از دوام بیشتری برخوردار گردد، اگر فلز مورد مصرف مسی باشد، قبل از استفاده باید داخل اسید رقیق (جوهر نمک) یا سرکه گذاشته شده تا چربی آن زایل گردد، بعد از این مرحله فلز مورد نظر برای لعابکاری آماده است.
5- انواع میناکاری فلزات
میناکاری فلزات به سه نوع اصلی تقسیم شود:
1- مینا در زمینه برجسته، در این طریقه نقوش و خطوط مورد نظر را روی شیئی فلزی می کنند، سپس شکاف هائی را که بدی طریق ایجاد میشود با خمیر مینا پر میکنند و در کوره ای که حرارت آن کافی باشد می گذارند خمیر مینا ابتدا ذوب شده و سپس بصورت شیشه در می آید.
2- مینای حجره ای، در این طریقه سیم های ظریفی را روی شیئی فلزی مورد نظر به طریقی لحیم می کنند که سطح جسم به حجره های چندی تقسیم گردد، سپس حجره های تولید شده را با خمیر مینا به نحوی که قبلاً ذکر شد پر میکنند.
3- مینای نقاشی شده، در این طریقه طرح مخصوص را با رنگ های جالب روی زمینه ای از مینا نقاشی میکنند، این طریقه در مورد اشیاء سفالی و چینی لعاب دار نیز متداول است برای تمیز کردن اشیاء میناکاری شده ممکن است از آب گرم و صابون استفاده نمود (بکار بردن برس- خیلی نرم نیز موثر میباشد) اگر قسمتی از میناکاری اثر مینائی ریخته و مرمت و ترمیم آن الزام آور باشد بهترین روش استفاده از رنگ های روغنی ثابت میباشد، برای ترمیم میناکاری های نیمه شفاف بهترین روش استفاده از محلول سلولوئید و استات آمیل است که به غلظت شربت تهیه شده و مقداری ماده رنگی مناسب در آن حل کرده باشند این محلول غلیظ در مدت کمی خشک شده و جانشین قسمتهای معیوب مینای نیمه شفاف میشود. بعضی مواقع در میناکاری، سیم هائی را که به منظور تقسیم بندی سطح فلز مورد نظریه حجره های متعدد بکار برده اند، بعد از خاتمه عمل برداشته و مینائی که برای پر کردن حجره ها مصرف میکنند، ممکن است از نوع مینای نیمه شفاف باشد البته برداشتن سیمهای ذکر شده بعد از حرارت دادن و پختن خمیر مینا باید به مورد اجراء در آید نقاشی با رنگهای مینائی به دو شیوه صورت میگیرد:
الف- رنگها را بصورت گرد بسیار نرمی است با آب و کمی گلسیرین مخلوط میکنند و سپس روی صفحه شیشه ای یا عمیق به وسیله کاردک های مخصوص حل نمایند، آنگاه مانند نقاشی معمولی آبرنگ، نقش دلخواه را با این رنگ بدست آمده تصویر می کنند.
ب- در این شیوه بجای آمیختن رنگ های مینایی با آب و گلسیرین، آن را با عصاره جوهر کاج یا جوهر (اسطوخودوس) می آمیزند و بروش نقاشی رنگ و روغن عمل میکنند.
در هر دو طریقه ی میناکاری به ویژه در شیوه اخیر لازم است که صفحه مینائی را پیش از قرار داد در کوره مینا، به ملایمت روی چراغ الکلی حرارت بدهند تا جوهرهای محتوی آن سوخته و زائل گردد این عمل مستلزم دقت فراوان است چرا که حرارت از اندازه لازم افزون تر شود جوهرهای محتوی رنگ مینا می جوشند و صفحه مینایی آبله گون میگردد، عموماً پس از تمام شدن مینا روی آن را بوسیله مینای بسیار شفاف و ظریفی لعاب می دهند و برای بار دیگر آنرا در کوره می پزند.
کوره مینا و ساختمان آن
کوره مینا از پنج قسمت اصلی تشکیل گردیده:
1- ساختمان آجری 2- محفظه نسوز فلزی 3- موتور باد 4- مشعل نفتی
2- مخزن نفت
ساختمان آجری کوره مینا بصورت مربع مستطیل در مرحله انجام میشود:
مرحله اول با ارتفاع 50 سانتیمتر ساخته شود بطوریکه دریچه جهت قرار دادن مشعل نفتی باز بماند و بعد پله هائی دو طرف کوره برای قرار دادن محفظه فلزی که قبلاً بشکل مکعب مستطیل درب دار ساخته شده از آهن نسوز روی ان قرار گیرد که سه طرف کوره آجری باندازه 5/15 الی 20 سانتیمتر با محفظه فلزی فاصله نداشته باشد، مرحله دوم پس از قرار دادن محفظه فلزی بر روی پله کان ساخته شده بهمان ترتیب که ذکر شد اطراف محفظه را میسازند تا برسد به بالای کوره موقعیکه به بالای کوره رسید مانند طاقهای ضربی قسمت سر کوره را طاق میزنند البته باید یک سوراخ جهت دودکش روی طاق بگذارند تا وقتی مشعل روشن شد دود آن از اطراف محفظه فلزی خارج شود و هیچگونه دودی در داخل محفظه که محل اصلی کوره هست نفوذ نکند البته لازم به تذکر است ظروف مینا نباید بهیچ عنوان تماس مستقیم با آتش داشته باشد بهمین دلیل است که ساختمان کوره مینا و ساختمان کوره کاشی سازی بطور کلی متفاوت است.
بازار مینا BazareMina.ir