- نویسنده: امید حسینی
زیورآلات دست ساز از سری محصولات با قدمت بالاست که در هر فرهنگی دیده می شود. زیورآلات ایرانی هم بر همین اساس با توجه به اقلیم مختلف و آداب و رسوم هر منطقه طراحی و ساخته می شود. دراین مقاله تاریخچه و سیر تحول هنر تولید زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی ارائه شده اند. انواع سنگ های تزیینی رایج در تولید زیورآلات سنتی معرفی و خواص درمانی برخی از انواع این زیورآلات تشریح شده است. اهمیت خلاقیت و تلفیق انواع هنر ها در تولید زیورآلات دست ساز نیز مورد بررسی قرار گرفته است. زیورآلات مسی و زیورآلات نقره نسبت به محصولات لوکش و لاکچری از استقبال بیشتری برخوردار بوده چرا که خرید زیورآلات ارزان برای تمامی مشتریان امکانپذیر است. هنر قلم زنی در تولید زیورآلات سنتی، جایگاه زیورآلات در صنعت مد و لزوم احیای این هنر از دیگر بخش های این مقاله است.تماس با واحد فروش: 09019277512
زیورآلات ایرانی
اگر از علاقمندان به هنر های اصیل ایرانی هستید و به صنایع دستی به عنوان نماد بارز هنر دست بشر اهمیت می دهید، بی شک موضوع زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی در زمره علاقمندی های شما قرار می گیرد. برای آشنایی با این شاخه پر طرفدار از هنر با ما همراه باشید.
زیور آلات سنتی و دست ساز صنایع دستی در ایران قدمت چندین هزار ساله دارند و این هنر، از هنر های اصیل ایرانی به شمار می آید. زیورآلات سنتی ایرانی در نقاط بسیار زیادی از جهان مورد استفاده قرار گرفته و چشم بینندگان را خیره نموده اند. زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی ایران در موزه های بین المللی معروف نیز به نمایش درآمده و خلاقیت و توانمندی های اعجاب انگیز هنرمندان ایرانی را در معرض دید جهانیان قرار می دهد. ایرانیان از سازندگان تحسین برانگیز زیورآلات و جواهرات هستند. انواع مدل زیورآلات ایرانی بر اساس فرهنگ هر منطقه طراحی شده است.
از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، ساکنان فلات ایران، ساختن زیورآلات دست ساز را با دانه و مهره های رنگی آغاز نمودند که نشان دهنده علاقه مردم این کشور به زیورآلات می باشد. زیورآلات و جواهرات از گذشته دور، به عنوان بخشی از لباس در میان اقوام مختلف مطرح بوده است. اقوام مختلف ایرانی هر کدام با پوشش، سنت و رسوم خاص خود، زیورآلات و جواهرات منطبق با سلیقه خود را نیز داشته اند و شاید دلیل تنوع زیاد زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع ایرانی ریشه در همین مساله دارد. مردمان ایل قشقایی و عرب های منطقه خوزستان، از جمله استفاده کنندگان زیورآلات و جواهرات بوده اند. مدل زیورآلات دست ساز بر اساس هر منطقه ایی متفاوت است. زیورآلات دست ساز این قوم عبارتند از گردنبند، عنبردان، قاب قرآن، النگو و ….
زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی در دوره های مختلف تاریخی
ایرانیان در دوره های مختلف تاریخی مهارت های فوق العاده ای در ساخت جواهرات دست ساز داشته و با مرور زمان این مهارت را نیز پرورش داده اند. زیورآلات و جواهرات دست ساز در زمان هخامنشیان تنوع زیادی داشته است. در این دوره از تاریخ، کار با طلا و هنر جواهر سازی، نتیجه هماهنگی سنتهای مختلف بوده و به روشی بسیار ماهرانه انجام می شده است. بسیاری از زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی امروزی از طرح های این دوره استفاده نموده اند. از جمله محصولات محبوب امروزی برای آقایان و خان ها , زیورآلات دست ساز مسی ارزان قیمت است.
در دوره اشکانیان ساخت زیورآلات و جواهرات پیشرفت زیادی نمود و این هنر، زیباتر و با شکوه تر شد. اشکانیان به تزیین جواهرات و درخشان سازی که از ملت های دیگر آموخته بودند، علاقه نشان دادند و زیبایی زیورآلات ایرانی را به اوج رساندند. جواهرات و زیورآلات در دوران پارتیان ساده تر و در مقیاس های کوچکتر ساخته می شدند. این قوم از انواع مختلف تزئینات، آویزها، سنجاق هاى کوچک، حلقه ها و سنگ هاى قیمتى استفاده مى کردند. کمربند ها وکلاه هاى تزیین شده از جواهرات ،در این دوره رواج داشت.
دوره ساسانیان را دوره تحول زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی ایران می دانند. در این دوران این هنر به اوج خود رسید. البته لازم به ذکر است که در دوره ساسانیان تمامی شاخه های هنری پیشرفت قابل توجهی داشتند. نگاهی به کیفیت و طرح سکه ها، جواهرات و زیورآلات این دوره تاریخی در موزه های تاریخی، این ادعا را به اثبات می رساند. در این دوره مصرف طلا بسیار بیشتر از دوره های قبل بوده است.
پادشاهان ایرانی چنان به ساخت زیور آلات اشرافی و به ویژه تاج و تخت پادشاهی توجه داشتند که حیرت مورخین را سبب شده است. تئوفیلاکتوس مورخ بیزانسی و ثعالبی مورخ عرب در وصف تاج و تخت پادشاهان ایرانی مطالبی نوشته و اعتراف کرده اند که طلا و جواهر سازان ایرانی در عصر خود همواره شهره آفاق بوده اند. جواهر سازان ایرانی، برای پادشاهان بسیاری از کشورها نیز زیورآلات دست ساز و جواهرات می ساخته اند.
براساس نوشته های برخی مورخین معتبر همچون ویل دورانت، گیرشمن و شاردن، در دوران مختلف تاریخی فعالیت های تولیدی و بازرگانی مصنوعات طلا ، جواهرات، زیور آلات ، سنگ ها و مواد طبیعی قیمتی رونق فراوانی داشته است. در دوران مختلف طبقه اشراف و ثروتمندان از وسایل و اشیاء زینتی گرانبهائی که از طلا وجواهرات ساخته شده بود، استفاده می کردند.
سنگ های تزیینی در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
از گذشته در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی از سنگ های زیبای تزیینی و قیمتی استفاده می شده است. بیش از سه هزار نوع سنگ در جهان وجود دارد که 50 نوع آن به دلیل زیبایی و جذابیت به عنوان سنگ های تزیینی در جواهرسازی کاربرد دارند. این سنگ ها اغلب در کشور های برزیل، آفریقای جنوبی، آمریکا، استرالیا، چین، تایلند و البته ایران یافت می شوند. این کشور ها دارای معادن غنی از سنگ های تزیینی می باشند.
زیورآلات مسی
امروزه زیورآلات دست ساز زیادی شامل زیورآلات طلا، زیورآلات نقره و زیورآلات مس با استفاده از سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی ساخته و روانه بازار می شوند و طرفداران زیادی دارند. زیورآلات نقره زنانه را هم می توان ارزان تهیه کرد و هم برای مجالس رسمی استفاده نمود.
یکی از مباحث مهم در استفاده از سنگ های تزیینی در ساخت زیورآلات، تراش سنگ های قیمتی است که بایستی بسیار استادکارانه انجام شود. یک سنگ با قیمت ارزان ولی با تراش حرفه ای می تواند به اندازه یک سنگ قیمتی زیبا و درخشان باشد. تراش سنگ برای زیورآلات در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد. تراش سنگ فرایندی است که طی آن سنگ تراش نخورده که به آن راف گفته می شود تبدیل به گوهری شکیل و جلا داده شده می شود. این فرایند بسیار تخصصی بوده، دارای چندین مرحله است و البته کیفیت سنگ تراش خورده نهایی به ذوق هنری تراشکار بستگی زیادی دارد. کیفیت تراش سنگ از عوامل موثر در قیمت زیورآلات دست ساز است.
سنگ های قیمتی علاوه بر اینکه برای زیبایی در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرند دارای خواص درمانی متنوع نیز می باشند. همچنین ایرانیان از گذشته به خواص درمانی برخی از سنگ های قیمتی اعتقاد داشته اند و با اهداف درمانی از این سنگ ها در تولید زیورآلات استفاده می نموده اند. برای آشنایی با برخی از این سنگ های تزیینی با ما همراه باشید.
معرفی برخی از سنگ های تزیینی قدیمی مورد استفاده در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
سنگ تورمالین که به رنگ های زرد، سرخ، بنفش دیده می شود از جمله سنگ های مورد استفاده در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی است. این سنگ که بیشتر در کشور های برزیل، آمریکا و سیبری دیده می شود تنوع رنگ بسیار زیادی دارد. این سنگ در کشور هلند بسیار پر طرفدار است و از سنگ های قدیمی مورد استفاده در تولید زیورآلات سنتی است.
سنگ در یا مروارید از دیگر انواع سنگ مورداستفاده در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی است. هر چند مروارید نیز در این نوع زیورآلات رواج زیادی دارد ولی سنگ مروارید متفاوت از مروارید بوده و شباهت ظاهری زیادی با آن دارد.
سنگ زمرد یکی از انواع سنگ گرانبها و بسیار زیباست که در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی به وفور مورد استفاده قرار می گیرند. این سنگ به رنگ سبز بوده و هر چه پر رنگ تر باشد، گرانبها تر است. شما می توانید انواع سنگ های قیمتی را از فروشگاه اینترنتی زیورآلات اصفهان تهیه نمائید.
یاقوت نیز نوعی سنگ گران بهاست که به رنگ های قرمز، زرد، آبی ، سبز و سفید در طبیعت یافت می شود. یاقوت سرخ بعد از الماس، از پر کاربرد ترین سنگها در ساخت زیورآلات دست ساز است. یاقوت هر چه بزرگتر و خوش رنگ تر باشد، قیمت بالاتری دارد.
زبرجد از سنگهای طبیعی و شبیه به زمرد است که در آمریکا و روسیه به وفور یافت می شود. این سنگ نیز در ساخت زیورآلات دست ساز بسیار کاربرد دارد. اگر به زیورآلات سنتی علاقه دارید حتما در خصوص سنگ لعل بسیار شنیده اید. سنگ لعل سنگی سرخ، زیبا و درخشان است و نوع بدخشان آن شهرت زیادی دارد.
زیورآلات ارزان
کهربا از دیگر سنگ های تزیینی است که در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی رواج زیادی دارد. در واقع کهربا صمغ برخی از درختان است که مانند سنگ سفت شده و رنگ زرد زیبایی دارد. این سنگ بر اثر مالش خاصیت الکتریسیته پیدا می کند.
سنگ عقیق رنگ های مختلفی دارد و نیازی به تاکید به اصالت و جایگاه آن در حوزه زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی نیست. عقیق سرخ، نوع پر طرفدار آن است. عقیق یمنی در سطح جهان شهرت زیادی دارد و در جواهر سازی مورد استفاده قرار می گیرد.
فیروزه یکی از انواع اصیل سنگ های قیمتی است که در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی برای نمایش سنگ های با اصالت ایرانی مورد استفاده قرار می گیرد. فیروزه رنگی متفاوت با اغلب سنگها داشته و به رنگ آبی آسمانی است و مرغوب ترین نوع آن سنگ فیروزه نیشابور است.
یشم سنگی شبیه عقیق یا زبرجد با رنگهای کبود و سبز تیره است. رنگ صابونی آن نیز از گذشته در ساخت زیورآلات طلا و زیورآلات نقره مورد استفاده بوده است. لاجورد از سنگهای طبیعی به رنگ آسمانی یا آبی پر رنگ است که علاوه بر زیبایی به دلیل خواص درمانی نیز در ساخت زیورآلات بسیار کاربرد دارد.
سنگ های تزیینی جدید مورد استفاده در زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
علاوه بر سنگهای قدیمی که در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرند، برخی سنگهای دیگر نیز در ساخت این زیورآلات بکار گرفته می شوند که قدمت کمتری دارند. این سنگهای زیبا اغلب در مقایسه با سنگ های قدیمی، قیمت های مناسب تری دارند هر چند زیبایی آنان چشم گیر است. در ادامه برخی از این سنگها معرفی می شوند.
تانزانیت از سال 1980 در ساخت زیورآلات رواج پیدا کرده است. این سنگ در شرق آفریقا به وفور یافت می شود. رنگ آبی آن بسیار پر طرفدار است.
سنگ اسپودومن از سنگ های قدیمی است که ریشه یونانی دارد اما در سال های اخیر در ایران در ساخت انواع زیورآلات دست ساز رواج پیدا کرده است. این سنگ تنوع رنگی بسیاری زیادی دارد.
سنگ بنفش رنگ و زیبای آمیتیست که بیشتر در کشور برزیل، اورال و اروگوئه یافت می شود، سهم بازار قابل توجهی از میان دیگر سنگ ها به خود اختصاص داده است. این سنگ به دلیل تاثیری که در درمان دردهای ناحیه سر، میگرن و آرامش دارد، شهرت بسیار زیادی کسب نموده است.
گارنت، سنگی است زیبا که به تازگی در ساخت زیورآلات دست ساز رواج بسیاری یافته است. براساس باورهای قدیمی، افرادی که سنگ گارنت به خود می آویزند می توانند روابط دوستانه پایدار و ابدی با اطرافیان خود برقرار نمایند. مرجان قرمز نیز از دیگر سنگ های دریایی است که به رنگ صورتی تا قرمز پر رنگ دارد. این سنگ نیز از سنگ های زیبا و پر طرفدار در ساخت انواع زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی است.
آکومارین از گروه سنگ هایی به رنگ آبی روشن تا آبی تیره و مایل به سبز است که در ساخت زیورآلات دست ساز بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.
سنگ ماه سنگی با درخشش آبی مایل به سفید است که به دلیل زیبایی زیاد و رنگ آمیزی رویایی در دسته سنگ های پر طرفدار در ساخت زیورآلات قرار می گیرد.
هنر قلم زنی در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
هنر قلم زنی از شاخه های هنر است که در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی کاربرد فراوانی دارد. هنر قلم زنی شامل کندن نقش بر روی فلزات به ویژه طلا، نقره و مس می باشد. در هنر قلم زنی که از شاخه های پر طرفدار صنایع دستی ایرانی است، خطوط و نقوش با قلم و از طریق ضربات چکش بر روی اجسام فلزی ایجاد می شوند. این هنر، از هنر های اصیل و سنتی ایرانی است و سابقه ای چند هزار ساله دارد. بسیاری این هنر را به دوران هخامنشیان نسبت می دهند.
زیورآلات نقره
در هنر قلم زنی ایرانی سه سبک اصلی اصفهان، تبریز و شیراز مطرح است. قلم زنی اصفهان یکی از سبک های قلم زنی با شهرت جهانی است و خود دارای دو سبک مجزا قلم ریز و قلم زنی برجسته است. قلم زنی برجسته دارای برجستگی های عمیق تری است و نقش سه بعدی دارد. قلم زنی اصفهان با ضربات چکش انجام می شود و در مقایسه با قلم زنی سبک تبریز عمیق تر است. قلم زنی به سبک تبریز با حرکت قلم و انجام قلم زنی با حرکت و فشار مچ دست می باشد و نتیجه آن نقش های صاف و کم عمق است. قلم زنی شیراز بیشتر روی نقره انجام می شود و بیشتر از نقوش تخت جمشید و گل مرغ استفاده می شود.
آبکاری سیاه قلم نیز در ساخت زیورآلات مسی کاربرد فراوانی دارد. در این شاخه هنر، با استفاده از محلول های سیاه قلم مس، قشر نازکی از ترکیبات مس بر روی مس ایجاد می شود که علاوه بر زیبایی، در افزایش ماندگاری نیز تاثیر گذار است.
فواید درمانی زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی علاوه بر زیبایی منحصر به فرد دارای خواص درمانی نیز می باشند. بیشتر سنگ های بکار رفته در ساخت زیورآلات سنتی دارای خواص اثبات شده درمانی هستند. برای مثال عقیق برای جلوگیری از خونریزی های شدید، به ویژه برای زنان، بسیار مفید است. این سنگ هم چنین برای تقویت نقاط مختلف بدن و برقراری تعادل و هماهنگی در آن ها استفاده می شود.
استفاده از سنگ فیروزه نیز برای درمان انواع بیماری های معده مثل درد معده، زخم معده و … درمان یبوست، برای درمان انواع سردردها، میگرن و دردهای عضلانی و استخوانی بسیار توصیه شده است. بسیاری اعتقاد دارند نگاه کردن به فیروزه چشم را تقویت می کند.
علاوه بر سنگ ها، خود فلزات طلا، نقره و مس نیز دارای خواص درمانی هستند. در گذشته تاکید زیادی در خصوص زیورآلات مسی وجود داشته است و بیشتر سلاطین برای سلامتی از زیورآلات مسی استفاده می نموده اند. زیورآلات مس خواص آرامش بخشی دارند. از دست بند های مسی برای درمان درد مفاصل استفاده می شود و خاصیت شادی آور مس از نظر علمی به اثبات رسیده است.
زیورآلات طلا فعالیت ارگانیسم بدن را زیاد می کنند و زیورآلات نقره حاوی بیشتر از صد ماده ضد عفونی کننده هستند که باعث از بین رفتن میکروب ها شده و برای سلامتی بدن مفید و موثر هستند. بسیاری اعتقاد دارند زیورآلات نقره اثرات تسکین درد دارند.
زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی و خواص جادویی
بسیاری از زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی به خوش یمنی و جذب انرژی های مثبت شهرت دارند. برای مثال از گذشته زیورآلات مسی به خوش یمنی و افزایش طول عمر شهرت داشته اند. بسیاری از زیورآلات به دلیل استفاده از سنگ ها به جذب انرژی مثبت و دفع انرژی های منفی از بدن شهرت پیدا کرده اند. برای مثال زیورآلات سنتی دارای سنگ عقیق به زدودن انرژی های منفی از محیط و پاک سازی هاله ای از انرژی های منفی شناخته می شوند.
زیور آلات سنتی با سنگ های فیروزه، مظهر خوش یمنی و آرامش و محافظت افراد در برابر انرژی های منفی هستند. زیورآلات سنتی تزیین شده با سنگ های زبرجد و یاقوت برای خوش شانسی مورد استفاده قرار می گیرند.
اعتقادات بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد که علاقمندان می توانند با مراجعه به منابع معتبر در این زمینه اطلاعات زیادی کسب نمایند.
خلاقیت عنصر اصلی در ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی
در کنار ذوق هنری، خلاقیت از مهم ترین عناصر تاثیر گذار در زیبایی و جذابیت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی است. برخی هنرمندان با استفاده از خلاقیت سرشار خود، زیورآلات ارزان و بسیار زیبایی را به علاقمندان این نوع از زیورآلات ارائه می نمایند. برای مثال یکی از خلاقیت هایی که در سال های اخیر برای ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز مورد استفاده قرار گرفته است، استفاده از الگوهای معماری ایرانی است.
نقش های متنوع و هندسی در معماری ایرانی یکی از وجوه ممتاز این نوع معماری در جهان است. حرفه های زیادی از این سبک الهام گرفته اند و برای ساخت انواع وسایل و لوازم از این نقش و طرح ها بهره برده اند. یکی از حوزه های الهام گرفته از این سبک معماری، ساخت زیورآلات دست ساز است که با ایده گرفتن از بناهای معماری ایرانی و حتی جهانی، آثار هنری بی نظیری را می آفریند. بسیاری از هنرمندان از تلفیق سایر شاخه های هنری با هنر جواهر سازی، و با بهره گیری از خلاقیت خود شاهکارهایی ممتاز می آفرینند که میان مشتریان بسیار پر طرفدار هستند. از این میان می توان به زیورآلات سنتی ساخته شده با هنر میناکاری اشاره نمود.
جایگاه زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی در صنعت مد
همواره هنرمندان ایرانی با ساخت زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی، توجه جهانیان را به خود جلب نموده اند. از قرن بیستم صنعت زیورآلات ایرانی وارد عصر جدیدی شد و توسعه چشم گیری پیدا کرد. در تمام طول تاریخ این هنر برای ایرانیان مایه غرور و سرشار از افتخارات بوده و در سطح بین المللی مطرح شده است.
امروزه در صنعت مد نیز، زیورآلات سنتی ایرانی جایگاه ویژه ای در داخل و خارج از کشور یافته اند. زیبایی، خلاقیت، اصالت، تنوع در طرح و نقش، از جمله دلایل توسعه این نوع زیورآلات در صنعت مد امروز است.
امروزه بسیاری از افراد خاص پسند و علاقمندان به استفاده از زیورآلات منحصر به فرد و یکتا، برای داشتن زیورآلات دست ساز برنامه ریزی می نمایند. طراحان بسیار زیادی در سطح ایران و حتی جهان، در حال آفرینش طرح های متفاوت از طرح های موجود و البته الهام گرفته از طرح های سنتی، برای ارائه زیورآلات متمایز به بازار هستند.
به دلیل اهمیتی که زیورآلات در صنعت مد یافته اند، دوره های تخصصی زیادی برای طراحی و ساخت جواهرات در سراسر کشور در حال برگزاری است. زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی امروزه یکی از بهترین هدایا به عزیزان محسوب می شوند و دست ساز بودن این نوع زیورآلات زمینه ی بسیار مناسبی برای اجرای انواع طرح های رویایی ذهن مشتریان ایجاد نموده است.
همت و اراده برای احیای زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی ایرانی
زیورآلات سنتی و دست ساز صنایع دستی، تنوع بسیار زیادی دارند و از گذشته قومیت های مختلف دارای سبک های زیبا و منحصر به فردی در تولید زیورآلات ایرانی بوده اند. برای مثال مردمان کرمانشاه دارای تاریخچه ای طولانی در تولید زیورآلات سنتی خاص منطقه خود هستند.
مردمان سیستان و بلوچستان نیز دارای سبک ویژه ای در تولید زیورآلات سنتی بوده اند. در کل بسیاری از اقدام ایرانی دارای سبک های ممتازی در تولید زیورآلات بوده اند که برخی از آنان متاسفانه در حال انقراض می باشد.
برای احیای این هنر اصیل ایرانی، همت و اراده ای مضاعف لازم است تا ضمن معرفی این شاخه از هنر و تاریخ ایران زمین به جهانیان، بتوانیم این هنر را برای آیندگان حفظ نماییم.