- نویسنده: امید حسینی
روز جهانی صنایع دستی نشان از اهمیت آن در بین مردم هنردوست سراسر دنیا دارد. نامگذاری یک روز برای هنرهای دستی ارزش بالای دست سازهای هر قوم و ملیت را نشان می دهد. هر ساله روز صنایع دستی در ایران نیز گرامی داشته می شود. بدلیل پیشینه تاریخی و کهن کشورمان, صنایع دستی از جایگاه ویژه ایی در بین مردم برخوردار است. روز صنایع دستی ایران به یاد زحمات اساتید گذشته و ادامه دهندگان راه آنها و همچنین هنرمندان معاصر کشور گرامی داشته می شود. بیستم خرداد روز صنایع دستی در تقویم شمسی نامگذاری شده این روز معادل 10 ژوئن در تقویم میلادی می باشد. ما نیز یک صدا به هنرمندان و تولید کنندگان آثار دست ساز هنری می گوییم, روز صنایع دستی مبارک باد. در این دنیای خشن امروزی، که تاثیر استیلای تکنیک بر روی روح آدمی است، صنایع دستی مانند دمیدن روح لطافت است بر انسان. از خصوصیات مهم صنایع دستی persian handicraft می توان به این مورد اشاره کرد که این صنعت، حاصل آیین و فرهنگ ملی کشورها و روح انسان ها است. با مراجعه به آمار صنایع دستی ملل مختلف، می توانید به راحتی به روحیات آن ملت ها پی ببرید. پس صنایع دستی تنها کالایی جهت مبادله نیست بلکه ویژگی ها و خصوصیات فرهنگی اقوام مختلف، از این طریق مبادله می شود و ایجاد کننده نوعی ارتباط است. توجه به صنایع دستی ملل مختلف، نه تنها به حفظ تمدن و فرهنگ آن ها کمک می کند، بلکه به شکل فعالیتی اقتصادی، به رونق اقتصادی کشور و رفع بیکاری در کشورها هم کمک قابل توجهی خواهد کرد.تماس با واحد فروش: 09019277512
روز صنایع دستی ایران
بعد از جنگ جهانی دوم، صنایع دستی با محتوای فرهنگی و هنری خود، توسط کشورهای پیشرفته، مورد توجه قرار گرفت. برای بسیاری از فعالان حوزه صنایع دستی این سوال پیش آمده که روز صنایع دستی چه تاریخی است, و چرا این روز انتخاب شده است. تاریخ دقیق روز جهانی صنایع دستی 20 خرداد ماه می باشد , دهم ژوئن ( 20 خرداد ) سال 1964، اولین کنگره جهانی با شرکت استادان دانشگاه، صنعت گران و هنرمندان بیشتر از 40 کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. تاسیس شورای جهانی صنایع دستی، در قطع نامه پایانی این کنگره به عناوان یک نهاد وابسته به یونسکو به تصویب رسید.
روز صنایع دستی مبارک
در ابتدای کار، شورای جهانی این صنعت با افراد کمی آغاز به کار کرد و در حال حاضر، نود کشور را در جهان تحت پوشش خود دارد. دبیرخانه این شورای جهانی در کشور هلند، در شهر آمستردام قرار دارد.
مهم ترین اهدافی که شورای جهانی صنایع دستی به عنوان ارگانی غیر دولتی و غیر انتفاعی قائل شده:
- راهنمایی، کمک و تشویق صنعتگران دستی و افزودن سطح اطلاعات حرفه ای و تخصصی آنان با توجه به شرایط فرهنگی متفاوت هر کدام از کشورهای عضو.
- حفظ و تقویت کردن صنایع دستی و همچنین تجلی آن به شکل بخش عمده ای از حیات فرهنگی ملل مختلف.
- ایجاد همبستگی و اتحاد بین صنعتگران کشورهای مختلف.
روز صنایع دستی ایران
صنایع دستی، به مجموعه ای از صنایع و هنرها گفته می شود که به طور عمده، محصولش با استفاده از مواد اولیه داخلی و بومی و با دست یا ابزار دستی ساخته می شود. در هرکدام از فراورده های این صنعت، خلاقیت فکری و ذوق هنری صنعتگر سازنده به شکلی تجلی پیدا می کند و همین امر، تفاوت اصلی محصولات این صنعت با مصنوعات مشابه کارخانه ای و ماشینی محسوب می شود. بیستم خرداد ما ,روز صنایع دستی گرامی باد.
بی شک یکی از مهم ترین دلایل برای توجیه جنبه های سازنده و مثبت صنایع دستی، تاثیرات آن در مبارزه با بیکاری است. صنایع دستی با خصوصیات و قابلیت های ویژه خود، نقش مهمی در حل این معضل و ایجاد اشتغال ایفا می کند. نامگذاری روز صنایع دستی و گردشگری به مدیران و تصمیم گیرندگان یادآوری می کند این روز از چه اهمیتی در سطح اقتصادی و فرهنگی برخوردار است.
ویژگی های صنایع دستی
نمی توان هر صنعت یا اثری را به راحتی در زمره صنایع دستی جای داد. برای این که محصولی جزو صنایع دستی قلمداد شود، باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- دارای نقش فرهنگی و هویت بخشی برای ملتی باشد ( دارای بار فرهنگی باشد )
- در مقایسه با رشته های دیگر صنعتی، به سرمایه گذاری کلانی نیاز نداشته باشد
- در مناطق مختلف اعم از شهر، روستا و حتی جوامع عشایری دارای قابلیت ایجاد و توسعه باشد.
- ایجاد مراکز تولید آن آسان باشد
- خودکفایی و متکی بودن به مواد اولیه بومی یا داخلی
- ارزش افزوده زیاد نسبت به دیگر صنایع
- به توسعه و رشد اقتصادی کمک کند
- وجود زمینه مناسب برای صادرات
روز صنایع دستی در ایران
انسان فرصتی برای شناخت تمام اقوام و فرهنگ ها ندارد اما ذهن و روح کنجکاوش هر روز در آرزوی شناخت فرهنگ جدیدی است. از جذاب ترین روش ها برای شناخت اقوام مختلف، دیدن هنرهای کاربردی و صنایع دستی است. زیرا از عمق باورها و فرهنگ ها خلق می شوند. بسیاری از افراد جامعه هنوز نمی دانند که روز صنایع دستی چه روزیه!! هنرمندان خلاق با روح ملی خود و با عشقی که به بافت فرهنگی خود دارند، خلق اثری را آغاز می کنند تا با استفاده از مواد اولیه، جلوه ها و تزئینات و رنگ هایی را که از آرزوها و باورهای سرزمینش برخاسته به نمایش بگذارد.
صنایع دستی ایران
کیفیت و تنوع محصولاتی که در ایران تولید شده، پژوهشگران بزرگی را وادار به تحلیل و بررسی صنایع دستی ایران کرده است. دسته بندی این صنایع بر اساس تکنیک و روش ساخت صورت گرفته است. بر این اساس 370 رشته صنایع دستی به ثبت رسیده که به 24 دسته تقسیم می شوند:
بافته های داری، روکاری، بافتنی، نمدمالی، چاپ های سنتی، سرامیک سازی و سفالگری، قلمه زنی، تولید فراورده های پوست و چرم، یشه گری، حکاکی روی فلزات و آلیاژها، سنگ تراشی، ساخت اشیاء مستظرفه و هنری، زیورآلات و ساخت سایر فرآورده های دستی.
معرفی بعضی از صنایع دستی ایران:
- بافته های داری: بعضی از صنایع دستی ایرانی به کمک دارهای عمودی یا افقی بافته می شوند. مثل زیلو، قالی، گلیم و …
- روکاری: صنایع دستی مثل قلاب دوزی، سوزن دوزی، خوس دوزی، ملیله دوزی، پته دوزی، گلابتون و … به شکل دوخت نقش های سنتی روی پارچه ایجاد می شوند.
- قلمه زنی، حکاکی روی فلزات و آلیاژها، مشبک کاری: در این صنعت به وسیله چکش، قلم و … طرح های سنتی را روی آلیاژها یا فلزات حک می کنند.
- ساخت زیورآلات: انواع جواهرات سنتی و محلی با استفاده از نقره، طلا، سنگ، آلیاژ و … توسط صنعتگران و هنرمندان ایرانی ساخته می شود.
- چاپ های سنتی: در بازارهای صنایع دستی و سنتی، پارچه و اقلام پارچه ای وجود دارد که روی آن ها نقش هایی برگرفته از هنر و تاریخ ایران کار شده است. این نقوش به وسیله مهر، قلم مو و … ایجاد می شوند و به چاپ باتیک و چاپ قلمکار معروف هستند.
- ساخت سایر صنایع دستی: دست سازه هایی مثل فیروزه نشانی (فیروزه کوبی)، انواع عروسک های محلی، طلا کوبی روی فولاد، چترهای تزئینی و … .
صنایع دستی ایران در فهرست یونسکو
ایران بجز جاذبه های تاریخی منحصر به فرد، فهرستی از میراث ناملموس و معنوی خود را هم در یونسکو ثبت کرده است. نام بعضی از صنایع دستی هم در این فهرست به چشم می خورد:
قالی بافی فارس: دستان هنرمند دختران و زنان عشایر ساکن و کوچ رو قشقایی استان فارس، سال ها است با نخ های پشمی بر روی دارهای قالی نقش می زند. نقش های قالی هایی که این هنرمندان می بافند، به صورت کاملا ذهنی و برآمده از فرهنگ و آیین عشایری است. شاید هرگز نتوانید دو قالی مثل یکدیگر در میان آنها پیدا کنید. اصالت نقوش و الوان زیبا و کیفیت بالای بافت این فرش ها در تمام دنیا چشم ها را به سمت خود خیره کرده است. تولید این دست بافته ها، از مرحله اول تا آخر توسط زنان صورت می گیرد. دارهای قالی های قشقایی به شکل افقی برپا می شود و شخص بافنده، باید روی زمین بنشیند. دلیل استفاده از دارهای افقی راحتی حمل آن بر پشت چارپایان است و به شکل سنتی ماندگار از گذشته تا به امروز حفظ شده است.
- قالی بافی کاشان: کاشان از زمان های گذشته، خانه تاجران فرش را ( مثل خاندان طباطبایی ها ) در خود داشته است. به همین دلیل توانسته در بازار این دست بافته با ارزش جایگاهی خوب کسب کند. تار و پود قالی در این شهر از نخ پنبه ای است. در فرش های ظریف، از ابریشم نیز استفاده می شود. در قالی های کاشان از نقش های ترنج و لچک استفاده می شود و رنگ های سیاه، عاجی، توتونی، قهوه ای و خاکستری نمود بیشتری دارند. هنر قالی بافی، رنگ رزی و کارهای دیگری که به تولید این جلوه هنر مربوط می شوند، سینه به سینه از مادر به دختر و از پدر به پسر انتقال یافته تا به فراموشی سپرده نشوند.
- دانش لنج سازی: این دانش فقط به یک مفهوم اشاره دارد. دانش ساخت لنج های ایرانی که به وسیله مردم ساکن جنوب ایران و خلیج فارس انجام شده و برای تجارت، سفرهای دریایی، غواصی مروارید و ماهی گیری استفاده می شود. آنچه باعث برانگیخته شدن حیرت جهانیان در این رابطه شده، توجه به موقعیت ستاره ها، ماه و خورشید با استفاده از فرمولی خاص برای محاسبه طول و عرض جغرافیایی و پیش بینی های آب و هوایی و عمق آب در ساختن این لنج ها است که با هنر دست و چوب ساخته می شود. ساختن هر لنج، سال ها طول می کشد اما بخاطر عمر طولانی و مقاومت بالای آن ها، بسیاری از ناخداها هنوز حاضر هستند به جای استفاده از قایق های فایبر گلاس، برای ساخته شدن این لنج های چوبی منتظر بمانند. استفاده از قایق های فایبر گلاس به جای لنج های چوبی، تشریفات، دانش و فرهنگ این هنر بی مثال را نابود می کند.
روز صنایع دستی در تقویم
روز صنایع دستی در ایران، به عنوان شروع هفته صنایع دستی در نظر گرفته شده است. در برخی نقاط از شهرهای مختلف، به مدت یک هفته بازارچه هایی برای صنایع دستی بر پا می شود. در بعضی شهرها، کنفرانس ها و سمینارهایی هم در این زمینه برگزار می شوند که هرکدام هدفی را دنبال می کنند و برای بهبود وضع هنرمندان مشغول در ای صنعت و گسترش دادن بازار محصولات آنان، در تلاش هستند.
روز صنایع دستی و گردشگری
اگر بگوییم عمر صنایع دستی به اندازه عمر بشر است، گزافه نیست. سابقه صنایع دستی برمی گردد به عصر حجر! در آن دوره، خنجر، بعضی از ابزار مصرفی و ظروف و ابزار شکار و صید، از سنگ ساخته می شده. به دلیل پیشرفت فکری، رفته رفته مواد دیگر موجود در طبیعت مثل چوب، خاک رس، مس، سنگ آهن و سرانجام کرک و پشم حیوانات و الیاف گیاهی هم مورد استفاده قرار گرفتند. به شکلی که پیشینه ساخت اشیاء مسی و فلزی، به بیشتر از چهار هزار سال پیش می رسد. روز صنایع دستی و گردشگری باید گرامی داشته شود تا حتی در یک روز مردم از اهمیت اقتصادی و فرهنگی آن مطلع گردند. گفتن و نوشتن درباره صنایع دستی ایران، سال ها پژوهش لازم دارد. در این مطلب فقط به اندکی از آن ها اشاره کردیم. خوب است به بهانه این روز، سری به تولیدکنندگان و فروشندگان صنایع دستی بزنیم و کمی بیشتر با تلاش های آنان آشنا شویم.