- نویسنده: امید حسینی
تذهیب ایرانی هنر زیبای نقش هاست که الهام گرفته از فرهنگ و آداب و رسوم کشورمان می باشد. طرح تذهیب، بیشتر برای حاشیه کتاب ها استفاده شده و آشنایی عموم مردم از هنر تذهیب با کتب مذهبی مانند قرآن و کتب نفیس ادبی مانند شاهنامه است. هنر تذهیب از دیگر صنایع دستی مورد علاقه هنرمندان است که در شهرهای مختلفی مانند اصفهان,تهران,شیراز و برخی دیگر از شهرها دنبال می گردد.تذهیب در ایران جایگاه ویژه ایی دارد،هنرمندان و اساتید مجرب فراوانی در این کشورمان مشغول به فعالیت می باشند.اگر علاقه مند به این هنر هستید و می خواهید بدانید که تذهیب چیست، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید. تذهیب حاشیه از محبوبیت ویژه ایی نزد هنرمندان ایرانی برخوردار است. نقاشی تذهیب ایرانی هنر زیبای نقش هاست که می تواند با توجه به سلیقه هنرمندان از خلاقیت و نوآوری برخورار شود. انواع نقاشی تذهیب در فروشگاه صنایع دستی اصفهان برای فروش گذاشته شده است.تاریخچه تذهیب در ایران قدمت فراوانی دارد و اساتید بزرگی هم اکنون مشغول به فعالیت هستند.آموزش تذهیب هم بصورت آکادمیک و هم بصورت سنتی،نزد استاد کاران امکان پذیر است.تماس با واحد فروش: 09019277512
هنر تذهیب، هنر زیبای نقش ها
تذهیب ایرانی یک سبک از نقاشی است. شاید هنر تذهیب را نتوان شاخه اصلی هنر نقاشی معرفی کرد اما طرح و نقش هایی که در این هنر خلق می شوند آن چنان ظریف و زیبا هستند که می توان در گروه نقاشی و نگارگری آنها را قرار داد. همه ما کم و بیش با هنر تذهیب سر و کار داشته ایم؛ زمانی که مشغول خواندن اشعار دیوان حافظ هستید یا شاهنامه می خوانید، همان نقش و نگارهای رنگارنگ و ظریف که در حاشیه کتاب دیوان اشعار به چشم می خورند، نماد واقعی از هنر تذهیب هستند. همچنین قرآن های نفیس که با کاغذ گلاسه چاپ شده اند، با استفاده از هنر تذهیب تزئین شده اند.
تذهیب ایرانی نمادی از فرهنگ هنر و ادب مردمان قدیم ایران است. درر تاریخ هنر ایران باستان از چندین قرن پیش، هنرمندان بسیاری آمده اند و رفته اند؛ هنرمندانی که در فرهنگ، تاریخ، شعر، قطعه های هنری، خلق آثار هنری ماندگار و بسیاری موارد دیگر، نه تنها در ایران بلکه در تمام جهان شهرت دارند. شاید در فرهنگ فارسی ایران، تعریف دقیقی از هنر تذهیب وجود نداشته باشد، اما علاقه مندان به هنر می توانند با دقت در ظرافت های تذهیب به اهمیت آن پی ببرند. در یک تعریف ساده برای تذهیب ایرانی، دو واژه “طلاکاری” و “زر اندود کردن” معرفی می شود. برای تذهیب از رنگ های متنوعی استفاده می شود تا سطح کار، جلوه بهتری داشته باشد.
تذهیب در ایران
شاید بتوان گفت که ظرافت های تذهیب به اندازه‌ای دقیق است که بتوان آن را هم تراز با ظرافت های هنر میناکاری قرارداد. مجموعه ای از نقش و طرح های بی نظیر و تکرار نشدنی بر روی سطوح مختلف در هنر تذهیب ایرانی به کار می روند. آنچه باعث شده طرح و نقش های تذهیب، زیباتر از همیشه جلوه کنند این است که در کنار یکدیگر و به صورت متمرکز نقاشی می شوند. جایگاه هنر تذهیب ایرانی، شناخته شده است. معمولاً از واژه تذهیب در کنار واژه نگارگری استفاده می‌شود. این دو هنر، جزو هنرهای تجسمی هستند و هنرمندان تذهیب کار و علاقه مندان به نگارگری، با عشق و علاقه فراوان این هنر را اجرا می کنند. در ادامه همین بحث درباره هنر تذهیب، کاربردهای آن و انواع سبک هنری صحبت می‌کنیم.
همانند تمام هنرها، هنر تذهیب ایرانی هم از سبک و مکتب متفاوتی تشکیل شده است. اگر در دوران تاریخ ایران جستجو کنید، در هر کدام از حکومت هایی که در قرن های گذشته بر ایران حکومت می کردند، سبکی از تذهیب را پیدا خواهید کرد.سبک تذهیب در دوره های مختلف، تعریف می شود؛ به این ترتیب مکتب سلجوقی، مکتب بخارا، مکتب تیموری، مکتب صفوی، مکتب قاجار، اصلی ترین شاخه های هنر تذهیب ایرانی هستند که هر کدام از این مکتب ها زیر شاخه ها و شعبه هایی هم دارند.
به طور مثال، برای مکتب تیموری، شعبه های خراسان، تبریز، اصفهان، شیراز و غیره تعریف شده است. تفاوتی که تذهیب ایرانی در هرکدام از این زیر شاخه ها و شعبه ها دارد، استفاده از رنگ ها و نقش ها و خلق مجموعه هایی است که در یک صفحه دیده می شود. این موارد در دوره های مختلف تذهیب، قابل شناسایی هستند. به طور نمونه در مکتب بخارا، در هنر تذهیب از رنگ های تیره استفاده می شده است؛ در صورتی که در مکتب های دیگر شاید اثری از این رنگ ها نبینید.
در مقابل، مکتب های تذهیب ایرانی در قرن چهارم، پنجم، ششم یا حتی قرن هشتم، ظرافت ها و جزئیات بیشتری را در بر می گرفتند. طرح و نقش های تذهیب به مرور زمان، در قرن نهم و دهم بسیار متجلی شدند. آنچه که از این هنر در تاریخ تذهیب در ایران، متعلق به این قرن ها باقی مانده، نمایانگر اهمیت تذهیب در میان سایر هنرها می باشد. در همان دوران بود که هنر نقاشی و تذهیب در هم آمیخته شد. شاید تذهیب ایرانی را در آثار مختلفی ببینید اما ظرافت ها و جذابیت های این هنر به اندازه ای است که در کشورهای دیگر هرگز به مانند آن خلق نشده است!! تذهیب را می توان یک هنر منحصر به فرد، متعلق به ایران دانست که در تمام جهان، همتا و مانندی ندارد!
تاریخچه هنر تذهیب ایرانی به دوران ساسانیان باز می گردد. بعد از این که اسلام در ایران رواج پیدا کرد، تذهیب به عنوان یک هنر اسلامی به شهرت رسید. آنچه از هنر تذهیب در قرآن ها و کتاب های دعا با طراحی زیبا می شناسیم، برگرفته از همین تاریخچه غنی است. در طول دوران تاریخی، از ساسانیان تا قاجاریه، هنرمندان تذهیب و نقاشی، به دربار پادشاهان احضار می شدند تا هنر خود را برای کتاب های تاریخی و کتاب های دربار سلطنتی به اجرا بگذارند. همانطور که می دانید دوران صفویه، اوج شکوفایی هنر و فرهنگ در ایران بود.
هنر تذهیب
هنر تذهیب ایرانی هم از این قاعده مستثنی نبود. تمام آثار هنری به جا مانده از دوران صفویه به نوعی در موزه های داخل کشور و یا حتی معروف ترین موزه های جهان نگهداری می شوند. متاسفانه با پایان گرفتن دوران صفویه، هنر در ایران به تدریج جایگاه خود را از دست داد. اما هنوز هم شاهد هستیم که تذهیب ایرانی، نگارگری، خوشنویسی و نقاشی، همچنان ارزش و جایگاه خود را حفظ کرده است.
هنر تذهیب ایرانی شاخه های اصلی و زیر شاخه های فرعی دارد. وقتی صحبت از تذهیب حاشیه به میان می آید، یعنی شما طرح و نقش های تذهیب را فقط در حاشیه یک صفحه یا یک متن یا یک عکس اجرا می کنید. تذهیب حاشیه یکی از خاص ترین و زیباترین زیر شاخه های هنر تذهیب به شمار می رود. تذهیب حاشیه در موارد مختلفی کاربرد دارد. از این هنر برای صفحه آرایی کتاب تاریخی، کتاب هنری یا صفحه آرایی کتاب های شعر و قرآن استفاده می شود. سبک های مختلف تذهیب ایرانی را در حاشیه می توان اجرا کرد. برای طرح ها و نقش هایی که در حاشیه به کار می روند، جزئیات با ظرافت هر چه تمام تر اجرا می شود. رنگ ها به درستی انتخاب شده تا یک هارمونی مناسب را به نمایش بگذارند. ترکیب رنگ تذهیب در حاشیه به سلیقه هنرمند و نوع طراحی بستگی دارد.
کاربرد دیگری که تذهیب حاشیه آن را پوشش می دهد، طراحی لوح تقدیر، کارت پستال یا طراحی گواهینامه ها و مدارکی است که به مناسبت خاصی باید به افراد داده شود. با توسعه صنعت چاپ، طراحی تذهیب حاشیه با استفاده از دستگاه های چاپ امکان پذیر شده است.
هنر تذهیب ایرانی دنیایی پیچیده، فریبنده و چشم نوازی دارد. طرح و نقش های هنر تذهیب، آن چنان خیره کننده هستند که در نگاه اول، نظر هنردوستان را به خود جلب می کنند! همان قدر که از تماشای هنر میناکاری و خاتم کاری لذت می برید، به همان اندازه، هنر تذهیب هم شما را مجذوب خود می کند. برای بیان طرح ها و نقش های هنر تذهیب با عبارت های مختلفی رو به رو هستیم. به طور نمونه وقتی می خواهید طرح خام تذهیب را رسم کنید، رعایت عنصر تقارن برای چپ و راست یا بالا و پایین نقش ها ضرورت دارد. در تذهیب ایرانی با عبارت هایی نظیر طرح ختایی، طرح گل، خطوط اسلیمی و کشیدن برگ به شکل های مختلف بسیار سر و کار داریم.
یکی از مهم ترین تفاوت هایی که در طراحی تذهیب با سایر هنرهای نقاشی و نگارگری وجود دارد، طریقه رسم گل ها و برگ ها در تذهیب است. وقتی به شکل طرح گل در تذهیب نگاه می کنید، گلبرگ ها و برگ های گل با یک خمیدگی خاصی به طرز هنرمندانه رسم شده اند. در طرح تذهیب ایرانی، کمتر، خطوط صاف، مورب یا شکسته را مشاهده می کنید. پایه اصلی هنر تذهیب، همان خطوط منحنی هستند. از تمام طرح ها و نقش های هنر تذهیب، هم در حاشیه و هم برای تزئین یا صفحه آرایی استفاده می شود. متداول ترین طرح در تذهیب ایرانی با نام طرح اسلیمی و ختایی شناخته می شود.
جالب آن است که بدانید طرح اسلیمی هم مدل ها و سبک های متفاوتی دارد. اگر به هنر تذهیب علاقه دارید، پیشنهاد می کنیم تذهیب و نگارگری را در کنار هم یاد بگیرید. نگارگری هم به اندازه تذهیب، جذاب است. به دلیل این که طرح ها و نقش های تذهیب ایرانی بسیار ریز هستند، برای رنگ آمیزی آنها باید از قلم موی سر باریک استفاده کنید. فوت و فن های رنگ آمیزی و خلق نقش و نگارهای هنر تذهیب، همان چیزی است که شما را در آینده به یک استاد حرفه ای تذهیب کار تبدیل می کند.
اگرچه صنعت چاپ، بسیار متحول شده است و در هر لحظه هزاران طرح وارد بازار می‌شود، اما هنرهای قدیمی و بومی و اصیل ایرانی همچنان جایگاه خود را دارند. هنر تذهیب ایرانی در کنار هنرهایی نظیر نگارگری، نقاشی، مینیاتور کاری، میناکاری و خاتم کاری شناخته شده است. آثار هنر تذهیب را در کتاب های تاریخی، کتاب دیوان اشعار و … بسیار مشاهده کرده‌اید. ارزش و جایگاه این هنر در طول تاریخ ثابت شده است. زیباترین و ظریف ترین نقش و نگارها را در هنر تذهیب و نگارگری مشاهده می کنید.
